कविता गीत ग़ज़ल आदि // डॉ. कुसुमाकर शास्त्री

SHARE:

जंजीरा १ -   घर के सब लोग बिलाय गये ,                    कहु, कौन सहायकबाहर के। हर के हरि ने जब मात-पिता ,             दुख-दर्द दिये दुनिय...

सतीश छादर की कलाकृति

जंजीरा
१ -   घर के सब लोग बिलाय गये ,
                   कहु, कौन सहायकबाहर के।
हर के हरि ने जब मात-पिता ,
            दुख-दर्द दिये दुनिया भर के।
भर के अति सुन्दरता उसमें ,
                   सब व्यर्थ किया कंगली करके ।
करके अपमान मनो निकली,
                   टुक मांगन  बाहर वो घर के ।

२ - घटके घट फोड़ दिये , पथ , रोक ,
                         डटे , न हटे ,मटके  पट के।
पट के गुन चीर दिये , चुरियाँं ,
                   कर की, कचबन्ध पड़े लटके'।
लटके सब सीपज भंग हुये ,
                  बिखरे ब्रज बाल कहे  नटके |
नट केलि वृथा , हट छोड़ हमें ,
               रसिया  रस के , बसिया घट के ।

                         गजल
अपने गले का हार है , विषधर ही क्यों न हो ?
दिल ने नगर बसाया है , खुद बेघर ही क्यों न हो ?
क्यों नहीं बिजली भरे , बादल की तड़प से ,
नन्दन सा खिलखिला उठे , ऊसर ही क्यों न हो ?
जो बोझ बनकर जिन्दगी की चाल रोक दे ,
उसको उतार फेंकिये , वह सर ही क्यों न हो ?
हर तम की पीठ फेर दी , मतहीन सा खड़ा,
मालिक से भी बड़ा हुआ , नौकर ही क्यों न हो ?
जब दिल पिघल कर स्फुरित अधरों से झर पड़ा ,
'सम्पूर्ण  महाकाव्य'  है  अक्षर  ही  क्यों न  हो?
रोया.  तो   रुदनशील,.  चुपाने   लगे   मुझे ,
सीधा उपाय मिल गया , दुःख कर ही क्यों न हो ?
चोटें उगलवा लेती हैं पत्थर से   रोशनी ,
कुछ तो चमक मिल जाती है ,नश्वर ही क्यों न हो ?
जिसका वजूद सिद्ध हो ,तर्कों के सहारे ,
उसको न सर झुकाऊँगा, ईश्वर ही क्यों न हो ?


पूर्वांचल में मेरे बचपन में एक प्रकार का लोकगीत  ('बिरहा') गाया जाता था।यह लोकगीत प्राय: एक अकेला व्यक्ति गाता था। मेरे एक मित्र के चाचा इस प्रकार के गीत गाया करतेथे।उन्हीं के आग्रह पर कुछ प्रयास किया था।उन्हीं को समर्पित हैं ये गीत  -----.    
  - शिव स्तुति -
 
धन धन हो अड़ भंगी , जेकर जग में ना केव संगी,
                  बेड़ा तोहईंं  प्रभु कइल्य वोकर पार ।
तीन लोक नाथ  बस्ती में तू  बसउल्य,
अपना बीरान सुनसान में सिधउल्य,
शीश पर जटा जूट मुकुट बनउल्य,
गरवा के बीच मुण्ड माल लटकउल्य,
सिरवा पे चाँद गंगामाई तू बसउल्य,
शेरवा कै चाम बीच कमर झुलउल्य,
बूढ़े बरदवा पे नाथ चढ़ि धउल्य,
भुतवा परेत बैताल सँग  नचउल्य,
अपने शरीरिया पे खाक रमउल्य,
राजा कैदुलारी सुकुमारी कहाँ पउल्य,
इन्द्र के इन्द्रासन धन कुबेर के दियउल्य,
लाख हूं करोड़न कै विपद हटउल्य,
                 बेड़ा प्रभु    तोहईं कइल्य वो कर पार।
. कहै 'कुसुमाकर', सारी दुनिया बा चाकर,
भगवन, लाज तोहरे हाथे बा हमार।
               ०x० X०x
२ -भइया सब पर समया आवै,
                                   केवल चीन्है और चिन्हावै,
  जिनघबरायs एहि के देखि मोरे भाय .।
'दशरथ' पे समया आइल ,'राम' गइलैं बनवाँ ,
ओनके बन जातै एनकर निकलल परनवाँ,
'रामजी' पे आइल भयल 'सीता' के हरनवाँ,
'लछिमन' के बन बीचे लागल     शक्ति बनवाँ,
  राजा 'शिवि' पे समया आइल काटे निज तनवाँ,
'हरिश्चन्द्र' बिक डोम के हाथे माँगैलैं कफनवाँ,
'ईसा' शूली पर चढ़आपन छोड़लैं परनवाँ,
'गाँधी' गोली  खायके मरलैं दिल्ली दरम्यनवाँ,
'सरमद' के शरीरिया से उतारल गइलैं चमवाँ,
'सुकरात' के जहर पियउलैं समया के करनवाँ,
'मन्सूर' कै बोटी-बोटी कइलैं सारा तनवाँ,
ई तो हौ पुरान सुना नयका दस्तनवाँ,
मरलैं देश खातिर लेकिन पउलैं,ना कफनवाँ,
बनि गइलैं यहि देशवा कै मालिक बेईमनवाँ,
अबहीं देखा खेल का-का आवा ला समनवाँ ,
                   जिन घबराय एहि. के देखि मोरे भाय ।
कहैं 'कुसुमाकर' बिचारी, सारी दुनिया अनारी,
            समया कै  बा सारे जग ऊपर राज।
                         
                          + + * + +
३-दुर्दिन समइया,देखा कोई ना सहइया,
             बाबू बनले कै सारा संसार।
जब ले तोहरे पास भइया पैसा-कौड़ी होई,
नेह नाता जोड़ै खातिर दौड़ी सब कोई,
जब ले खर्च करबा तबले संगी सब होई,
पैसा घटि जाई ना दिखाई मुँह कोई,

बार छोड़िहैं नाऊ,  धोबिन कपड़ा न धोई,
रान औ' परोसी ताना मारी सब कोई,
भाई -भौजाई, सास-ससुर नहीं कोई,
घर कै मेहरियौ न तोहरे खातिर रोई,
दुर्दिन समइया बिरलै साथी तोहरा होई,
जग की हलतिया देखि,हँसीं हम कि रोईं,
भाग कै लिखल कबतक अँसुवन से धोईं,
बनले कै सारौ बनल चाहै सब कोई,
बिगरे कै केव ना बनाला बहनोई,
                          बाबू बनले कै सारा संसार।
'कुसुमाकर' अब आलस त्यागा,
                   बहुत सोये गाफिल जागा,
                           अपने हाथ में सँभारा पतवार।
)(.              )(.                   )(.              )(
मेरे अति सम्माननीय भाई साहब श्री ऋषि त्रिपाठी जी 'घनश्याम दास शिवकुमार विद्यालय'के लब्ध प्रतिष्ठ अध्यापक हैं। पठन-पाठन के अतिरिक्त वाद्यवादन में भी पारंगत हैं। उन्हें मैं आदर केसाथ
'भाई सा'ब'कहता हूँ। उन्हीं के प्रति  दो छन्द जो कभी लिखे गये थे,आज उन्हीं को , क्षमा याचना सहित ,समर्पित हैं----

           परिचय  एवं   कंघा
सुबह से शाम तक करके भ्रमण नित,
                 अजब है चाल औ' गजब परवाज है।
पुस्तकों के पढ़ने का शौक है सुहाना और,
                 तबला ,पखावज परम प्रिय साज है।
'घनश्यामदास' के हैं लोक प्रिय शिक्षक वो,
                  'मुल्लाकट' दाढ़ी पर सबको ही नाज है।
कहे'कुसुमाकर' हमेशा जिन्हें भाई सा'ब,
          . हैं वो त्रिपाठी और नाम ऋषि राज है।
पहले पहल एक कंघा खरीदा आज,
           जिसको दिखाने मेरे घर तक आयेथे।
आधे से भी ज्यादा जब फसल तबाह हुई,
           तब कहीं गोड़ने के लिए सुधियाये थे।
पुरुवा बयार बड़ी तेज तर्रार बहे,
             काले-काले मेघ आसमान पर छाये थे।
कहे'कुसुमाकर' हुई जो    बरसात   आज,
           नये-नये कल्ले देखा कई उग आये थे।
           ---
          
परन्तु 'सबै दिन जात न एक समान' । एक दिन भाई साहब का वह प्यारा दुलारा कंघा कहीं खो गया,फिर क्या होता है,देखिये--
(मान्य भाई साहब से क्षमा याचना सहित)

कंघे को हमारे लग गई किसकी ए दृष्टि,
             सृष्टि की अनोखी चीज जाने कहाँ खो गई?
इतना सहेज औ' सँभाल रखते थे जिसे,
             डर जिसका था वही बात रात  हो गई '।
'कुसुमाकर'सुनके हँसेंगे सबलोग. सोच,
            आफत में जानआज हाय मेरी हो गई।।
लगता है कंघा नहीं,भाग्य मेरा खो गयाहै,
             तन मन रोया, मेरी रूह तक रो गयी है।
       +++.               +++.            +++
बस एक कंघा से जो तनिक लगाव रहा ,
            उसके बिछोह से ही हाय पछता रहा।
मेरी आज दशा जो है कहते बने है नहीं.
           हँस रहा, रो रहा , न आ रहा , न जा रहा ।
'कुसुमाकर' धन्य हैं वो लोग संसार माहि,
                दिल लगा खुश होके देखो बतला रहा।
मेरा तो है खाना पीना सोना दुश्वार हुआ ,
             संसार देखो खुश हो-हो आज गा रहा।
             X०x                X० x            X०x
            
    स्वर्गता पत्नी को , क्षमा याचना सहित,
कुछ कुण्डलिया समर्पित -----
   
बीबी मुझको मिल गयी,बड़ी तेज तर्रार।
आधा  सिर गंजा किया, जूता चप्पल मार।
जूता चप्पल मार,यार कुछ समझ न आवै।
बिन बादल बरसात   या कहो गाज गिरावै।
कह 'कुसुमाकर'  हाय, सुनो मम खोट नसीबी,
बरु रड़ुवा रहि जाय,मिले ना ऐसी बीबी।।१।
पत्नी ऐसी बलवती मिली मुझे है यार।
बात-बातपर वह सदा,लड़ने को तैयार।
लड़ने को तैयार लगे यहिया की काकी ।
मम पुरखा तरि जायँ,नहीं कुछ बरकत बाकी।
कह 'कुसुमाकर'हाय, कटेगी आगे कैसी।
बरुरड़ुवा रहि जाय,मिलै ना पत्नी ऐसी।।२।
होत भोर ही नेवतती,पूर्वज ,दादा, बाप।
एक साँस में अनगिनत ,दे जाती अभिशाप।
दे. जाती अभिशाप,न हम कुछ भी कह पाते।
नारिसशक्तीकरण  ,सोच कर चुप रह जाते।
कह'कुसुमाकर'हाय,  न कुछ कर सकूँ शोर ही।
नाकन दम ह्वैजाय,रे ककुवा होत भोर ही।३।
कुण्डलिया के छन्द सी ,बिनु नागा डटि जाय।
सुबह-शाम निशि-द्यौस ही,गुरूमन्त्र दोहराय।
गुरूमन्त्र दोहराय,न छिनहूँ हार मानती।
रुकने का तो जैसेे वह ना नाम जानती।
कह 'कुसुमाकर'हाय, भाड़ में जाय सँवलिया
बैठी कछनी काछ,मार करके कुण्डलिया।४।
)(.          )(.               )(.              )(
          
               पराये तो खैर पराये होते हैं,वे भला करें या बुरा करें पर उसका उतना बुरा नहीं लगता। परन्तु जब(तथाकथित)अपने,अपनापन, छोड़कर परायापन अपना लेते हैं तो बहुत खल जाता है। मेरे साथ भी कुछ ऐसा ही हुआ-
विधना ने जाने किस बस्तु से बनाया- उन्हें,
          'बिना शान धरे लगती हैं धारदार-सी।
वाक्चातुरी तो देखते ही बनती है बन्धु,
            रात- दिन जीभ चला करती कटार- सी
दिन तो किसी न किसी भाँति कट जाता पर,
            उनके समक्ष रात- लगती पहार -सी।
नये-नये तर्ज की गुलाबी गालियों को गूँथ,
            स्वागत में रहती खड़ी हैं लिये हार सी।
++.            ++.         ++.            ++.      ++
जेठ की दुपहरी- सी तपती हुई है प्रीति,
              मीठा बोल स्वागत वो करते जहर से।
निद्रा माँ की गोद में तनिक सुख चैन मिले,
            इन्तजार  शाम का करूँ मैं दोपहर से।
ऐसे अपने न मिलैं  जग माहि किसी को भी,
         'बिनती यही है मेरी विधि, हरि ,हर से।
सपनों को देख अपनों  ने साथ छोड़ दिया,
         जोड़ दिया गाँठ मेरी बेशक कहर से।
     
)(.         )(.         )(.               )(.          )(
.               प्यारे-प्यारे तारे
                              हिमांशी यादव

           ओ बोलो- बोलो- तारे,ओ प्यारे-प्यारे तारे।
क्या राज छिपा है  तुममें,
यह कोई जान न पाये,
तुम आसमान में टिम-टिम-
कर क्या बतलाते हमको  
कभी पास हमारे आकर,
खेलो सँग हमारे।
ओ नन्हें-नन्हें तारे , ओ  प्यारे-प्यारे  तारे।
                                
                    ब्रजगाँव
जहाँ राधा-कृष्ण ने कदम रखे बार-बार,
         जादूमयी रेणु आज हुई उस ठाँव की।
जहाँ बजा बाँसुरी रचाई रास मोहन ने,
           नन्दन भी सम ना कदम्बन की छाँव की।
मञ्जु मरालिका-सी तरी करे भव पार,
           महिमा सुनाती कृष्ण नाम के प्रभाव की।
रमना-विरमना पड़ेगा यमुना के तीर,
            करना उपासना है  'गर ब्रजगाँव की।
xx                XX            XX           xx
ब्रजबीथिन माहि फिरै रसिया,
                     बँसिया निसि द्यौस बजावतु है।
  सुन के उस बाँसुरी की धुनि को,
                    अपनो मन भी उमगावतु है।
सखि छोड़ चलो गृह काज सबै,
                'कुसुमाकर' चैन नआवतु है।
नन्दलाल विहाल किये हमका,
              वह गोधन गावतु आवतु है।
()++++++()++++(+)++++()+++++()
द्रौपदी औ' गनिका, गज,गीध,
                     अजामिल सों तुम तारन हारे।
गौतम तीय तरी तुम ते
                     प्रह्लाद को कष्ट हरे तुम भारे।
और अनेकन को 'कुसुमाकर',
                 देखते ही भवपार उतारे।
तेरो कहाय के हौं दु:ख पावत,
              क्या तुम पाछिलि बानि विसारे।
                    + +++()++++

COMMENTS

BLOGGER
नाम

 आलेख ,1, कविता ,1, कहानी ,1, व्यंग्य ,1,14 सितम्बर,7,14 september,6,15 अगस्त,4,2 अक्टूबर अक्तूबर,1,अंजनी श्रीवास्तव,1,अंजली काजल,1,अंजली देशपांडे,1,अंबिकादत्त व्यास,1,अखिलेश कुमार भारती,1,अखिलेश सोनी,1,अग्रसेन,1,अजय अरूण,1,अजय वर्मा,1,अजित वडनेरकर,1,अजीत प्रियदर्शी,1,अजीत भारती,1,अनंत वडघणे,1,अनन्त आलोक,1,अनमोल विचार,1,अनामिका,3,अनामी शरण बबल,1,अनिमेष कुमार गुप्ता,1,अनिल कुमार पारा,1,अनिल जनविजय,1,अनुज कुमार आचार्य,5,अनुज कुमार आचार्य बैजनाथ,1,अनुज खरे,1,अनुपम मिश्र,1,अनूप शुक्ल,14,अपर्णा शर्मा,6,अभिमन्यु,1,अभिषेक ओझा,1,अभिषेक कुमार अम्बर,1,अभिषेक मिश्र,1,अमरपाल सिंह आयुष्कर,2,अमरलाल हिंगोराणी,1,अमित शर्मा,3,अमित शुक्ल,1,अमिय बिन्दु,1,अमृता प्रीतम,1,अरविन्द कुमार खेड़े,5,अरूण देव,1,अरूण माहेश्वरी,1,अर्चना चतुर्वेदी,1,अर्चना वर्मा,2,अर्जुन सिंह नेगी,1,अविनाश त्रिपाठी,1,अशोक गौतम,3,अशोक जैन पोरवाल,14,अशोक शुक्ल,1,अश्विनी कुमार आलोक,1,आई बी अरोड़ा,1,आकांक्षा यादव,1,आचार्य बलवन्त,1,आचार्य शिवपूजन सहाय,1,आजादी,3,आत्मकथा,1,आदित्य प्रचंडिया,1,आनंद टहलरामाणी,1,आनन्द किरण,3,आर. के. नारायण,1,आरकॉम,1,आरती,1,आरिफा एविस,5,आलेख,4288,आलोक कुमार,3,आलोक कुमार सातपुते,1,आवश्यक सूचना!,1,आशीष कुमार त्रिवेदी,5,आशीष श्रीवास्तव,1,आशुतोष,1,आशुतोष शुक्ल,1,इंदु संचेतना,1,इन्दिरा वासवाणी,1,इन्द्रमणि उपाध्याय,1,इन्द्रेश कुमार,1,इलाहाबाद,2,ई-बुक,374,ईबुक,231,ईश्वरचन्द्र,1,उपन्यास,269,उपासना,1,उपासना बेहार,5,उमाशंकर सिंह परमार,1,उमेश चन्द्र सिरसवारी,2,उमेशचन्द्र सिरसवारी,1,उषा छाबड़ा,1,उषा रानी,1,ऋतुराज सिंह कौल,1,ऋषभचरण जैन,1,एम. एम. चन्द्रा,17,एस. एम. चन्द्रा,2,कथासरित्सागर,1,कर्ण,1,कला जगत,113,कलावंती सिंह,1,कल्पना कुलश्रेष्ठ,11,कवि,2,कविता,3239,कहानी,2360,कहानी संग्रह,247,काजल कुमार,7,कान्हा,1,कामिनी कामायनी,5,कार्टून,7,काशीनाथ सिंह,2,किताबी कोना,7,किरन सिंह,1,किशोरी लाल गोस्वामी,1,कुंवर प्रेमिल,1,कुबेर,7,कुमार करन मस्ताना,1,कुसुमलता सिंह,1,कृश्न चन्दर,6,कृष्ण,3,कृष्ण कुमार यादव,1,कृष्ण खटवाणी,1,कृष्ण जन्माष्टमी,5,के. पी. सक्सेना,1,केदारनाथ सिंह,1,कैलाश मंडलोई,3,कैलाश वानखेड़े,1,कैशलेस,1,कैस जौनपुरी,3,क़ैस जौनपुरी,1,कौशल किशोर श्रीवास्तव,1,खिमन मूलाणी,1,गंगा प्रसाद श्रीवास्तव,1,गंगाप्रसाद शर्मा गुणशेखर,1,ग़ज़लें,550,गजानंद प्रसाद देवांगन,2,गजेन्द्र नामदेव,1,गणि राजेन्द्र विजय,1,गणेश चतुर्थी,1,गणेश सिंह,4,गांधी जयंती,1,गिरधारी राम,4,गीत,3,गीता दुबे,1,गीता सिंह,1,गुंजन शर्मा,1,गुडविन मसीह,2,गुनो सामताणी,1,गुरदयाल सिंह,1,गोरख प्रभाकर काकडे,1,गोवर्धन यादव,1,गोविन्द वल्लभ पंत,1,गोविन्द सेन,5,चंद्रकला त्रिपाठी,1,चंद्रलेखा,1,चतुष्पदी,1,चन्द्रकिशोर जायसवाल,1,चन्द्रकुमार जैन,6,चाँद पत्रिका,1,चिकित्सा शिविर,1,चुटकुला,71,ज़कीया ज़ुबैरी,1,जगदीप सिंह दाँगी,1,जयचन्द प्रजापति कक्कूजी,2,जयश्री जाजू,4,जयश्री राय,1,जया जादवानी,1,जवाहरलाल कौल,1,जसबीर चावला,1,जावेद अनीस,8,जीवंत प्रसारण,141,जीवनी,1,जीशान हैदर जैदी,1,जुगलबंदी,5,जुनैद अंसारी,1,जैक लंडन,1,ज्ञान चतुर्वेदी,2,ज्योति अग्रवाल,1,टेकचंद,1,ठाकुर प्रसाद सिंह,1,तकनीक,32,तक्षक,1,तनूजा चौधरी,1,तरुण भटनागर,1,तरूण कु सोनी तन्वीर,1,ताराशंकर बंद्योपाध्याय,1,तीर्थ चांदवाणी,1,तुलसीराम,1,तेजेन्द्र शर्मा,2,तेवर,1,तेवरी,8,त्रिलोचन,8,दामोदर दत्त दीक्षित,1,दिनेश बैस,6,दिलबाग सिंह विर्क,1,दिलीप भाटिया,1,दिविक रमेश,1,दीपक आचार्य,48,दुर्गाष्टमी,1,देवी नागरानी,20,देवेन्द्र कुमार मिश्रा,2,देवेन्द्र पाठक महरूम,1,दोहे,1,धर्मेन्द्र निर्मल,2,धर्मेन्द्र राजमंगल,1,नइमत गुलची,1,नजीर नज़ीर अकबराबादी,1,नन्दलाल भारती,2,नरेंद्र शुक्ल,2,नरेन्द्र कुमार आर्य,1,नरेन्द्र कोहली,2,नरेन्‍द्रकुमार मेहता,9,नलिनी मिश्र,1,नवदुर्गा,1,नवरात्रि,1,नागार्जुन,1,नाटक,152,नामवर सिंह,1,निबंध,3,नियम,1,निर्मल गुप्ता,2,नीतू सुदीप्ति ‘नित्या’,1,नीरज खरे,1,नीलम महेंद्र,1,नीला प्रसाद,1,पंकज प्रखर,4,पंकज मित्र,2,पंकज शुक्ला,1,पंकज सुबीर,3,परसाई,1,परसाईं,1,परिहास,4,पल्लव,1,पल्लवी त्रिवेदी,2,पवन तिवारी,2,पाक कला,23,पाठकीय,62,पालगुम्मि पद्मराजू,1,पुनर्वसु जोशी,9,पूजा उपाध्याय,2,पोपटी हीरानंदाणी,1,पौराणिक,1,प्रज्ञा,1,प्रताप सहगल,1,प्रतिभा,1,प्रतिभा सक्सेना,1,प्रदीप कुमार,1,प्रदीप कुमार दाश दीपक,1,प्रदीप कुमार साह,11,प्रदोष मिश्र,1,प्रभात दुबे,1,प्रभु चौधरी,2,प्रमिला भारती,1,प्रमोद कुमार तिवारी,1,प्रमोद भार्गव,2,प्रमोद यादव,14,प्रवीण कुमार झा,1,प्रांजल धर,1,प्राची,367,प्रियंवद,2,प्रियदर्शन,1,प्रेम कहानी,1,प्रेम दिवस,2,प्रेम मंगल,1,फिक्र तौंसवी,1,फ्लेनरी ऑक्नर,1,बंग महिला,1,बंसी खूबचंदाणी,1,बकर पुराण,1,बजरंग बिहारी तिवारी,1,बरसाने लाल चतुर्वेदी,1,बलबीर दत्त,1,बलराज सिंह सिद्धू,1,बलूची,1,बसंत त्रिपाठी,2,बातचीत,2,बाल उपन्यास,6,बाल कथा,356,बाल कलम,26,बाल दिवस,4,बालकथा,80,बालकृष्ण भट्ट,1,बालगीत,20,बृज मोहन,2,बृजेन्द्र श्रीवास्तव उत्कर्ष,1,बेढब बनारसी,1,बैचलर्स किचन,1,बॉब डिलेन,1,भरत त्रिवेदी,1,भागवत रावत,1,भारत कालरा,1,भारत भूषण अग्रवाल,1,भारत यायावर,2,भावना राय,1,भावना शुक्ल,5,भीष्म साहनी,1,भूतनाथ,1,भूपेन्द्र कुमार दवे,1,मंजरी शुक्ला,2,मंजीत ठाकुर,1,मंजूर एहतेशाम,1,मंतव्य,1,मथुरा प्रसाद नवीन,1,मदन सोनी,1,मधु त्रिवेदी,2,मधु संधु,1,मधुर नज्मी,1,मधुरा प्रसाद नवीन,1,मधुरिमा प्रसाद,1,मधुरेश,1,मनीष कुमार सिंह,4,मनोज कुमार,6,मनोज कुमार झा,5,मनोज कुमार पांडेय,1,मनोज कुमार श्रीवास्तव,2,मनोज दास,1,ममता सिंह,2,मयंक चतुर्वेदी,1,महापर्व छठ,1,महाभारत,2,महावीर प्रसाद द्विवेदी,1,महाशिवरात्रि,1,महेंद्र भटनागर,3,महेन्द्र देवांगन माटी,1,महेश कटारे,1,महेश कुमार गोंड हीवेट,2,महेश सिंह,2,महेश हीवेट,1,मानसून,1,मार्कण्डेय,1,मिलन चौरसिया मिलन,1,मिलान कुन्देरा,1,मिशेल फूको,8,मिश्रीमल जैन तरंगित,1,मीनू पामर,2,मुकेश वर्मा,1,मुक्तिबोध,1,मुर्दहिया,1,मृदुला गर्ग,1,मेराज फैज़ाबादी,1,मैक्सिम गोर्की,1,मैथिली शरण गुप्त,1,मोतीलाल जोतवाणी,1,मोहन कल्पना,1,मोहन वर्मा,1,यशवंत कोठारी,8,यशोधरा विरोदय,2,यात्रा संस्मरण,31,योग,3,योग दिवस,3,योगासन,2,योगेन्द्र प्रताप मौर्य,1,योगेश अग्रवाल,2,रक्षा बंधन,1,रच,1,रचना समय,72,रजनीश कांत,2,रत्ना राय,1,रमेश उपाध्याय,1,रमेश राज,26,रमेशराज,8,रवि रतलामी,2,रवींद्र नाथ ठाकुर,1,रवीन्द्र अग्निहोत्री,4,रवीन्द्र नाथ त्यागी,1,रवीन्द्र संगीत,1,रवीन्द्र सहाय वर्मा,1,रसोई,1,रांगेय राघव,1,राकेश अचल,3,राकेश दुबे,1,राकेश बिहारी,1,राकेश भ्रमर,5,राकेश मिश्र,2,राजकुमार कुम्भज,1,राजन कुमार,2,राजशेखर चौबे,6,राजीव रंजन उपाध्याय,11,राजेन्द्र कुमार,1,राजेन्द्र विजय,1,राजेश कुमार,1,राजेश गोसाईं,2,राजेश जोशी,1,राधा कृष्ण,1,राधाकृष्ण,1,राधेश्याम द्विवेदी,5,राम कृष्ण खुराना,6,राम शिव मूर्ति यादव,1,रामचंद्र शुक्ल,1,रामचन्द्र शुक्ल,1,रामचरन गुप्त,5,रामवृक्ष सिंह,10,रावण,1,राहुल कुमार,1,राहुल सिंह,1,रिंकी मिश्रा,1,रिचर्ड फाइनमेन,1,रिलायंस इन्फोकाम,1,रीटा शहाणी,1,रेंसमवेयर,1,रेणु कुमारी,1,रेवती रमण शर्मा,1,रोहित रुसिया,1,लक्ष्मी यादव,6,लक्ष्मीकांत मुकुल,2,लक्ष्मीकांत वैष्णव,1,लखमी खिलाणी,1,लघु कथा,288,लघुकथा,1340,लघुकथा लेखन पुरस्कार आयोजन,241,लतीफ घोंघी,1,ललित ग,1,ललित गर्ग,13,ललित निबंध,20,ललित साहू जख्मी,1,ललिता भाटिया,2,लाल पुष्प,1,लावण्या दीपक शाह,1,लीलाधर मंडलोई,1,लू सुन,1,लूट,1,लोक,1,लोककथा,378,लोकतंत्र का दर्द,1,लोकमित्र,1,लोकेन्द्र सिंह,3,विकास कुमार,1,विजय केसरी,1,विजय शिंदे,1,विज्ञान कथा,79,विद्यानंद कुमार,1,विनय भारत,1,विनीत कुमार,2,विनीता शुक्ला,3,विनोद कुमार दवे,4,विनोद तिवारी,1,विनोद मल्ल,1,विभा खरे,1,विमल चन्द्राकर,1,विमल सिंह,1,विरल पटेल,1,विविध,1,विविधा,1,विवेक प्रियदर्शी,1,विवेक रंजन श्रीवास्तव,5,विवेक सक्सेना,1,विवेकानंद,1,विवेकानन्द,1,विश्वंभर नाथ शर्मा कौशिक,2,विश्वनाथ प्रसाद तिवारी,1,विष्णु नागर,1,विष्णु प्रभाकर,1,वीणा भाटिया,15,वीरेन्द्र सरल,10,वेणीशंकर पटेल ब्रज,1,वेलेंटाइन,3,वेलेंटाइन डे,2,वैभव सिंह,1,व्यंग्य,2075,व्यंग्य के बहाने,2,व्यंग्य जुगलबंदी,17,व्यथित हृदय,2,शंकर पाटील,1,शगुन अग्रवाल,1,शबनम शर्मा,7,शब्द संधान,17,शम्भूनाथ,1,शरद कोकास,2,शशांक मिश्र भारती,8,शशिकांत सिंह,12,शहीद भगतसिंह,1,शामिख़ फ़राज़,1,शारदा नरेन्द्र मेहता,1,शालिनी तिवारी,8,शालिनी मुखरैया,6,शिक्षक दिवस,6,शिवकुमार कश्यप,1,शिवप्रसाद कमल,1,शिवरात्रि,1,शिवेन्‍द्र प्रताप त्रिपाठी,1,शीला नरेन्द्र त्रिवेदी,1,शुभम श्री,1,शुभ्रता मिश्रा,1,शेखर मलिक,1,शेषनाथ प्रसाद,1,शैलेन्द्र सरस्वती,3,शैलेश त्रिपाठी,2,शौचालय,1,श्याम गुप्त,3,श्याम सखा श्याम,1,श्याम सुशील,2,श्रीनाथ सिंह,6,श्रीमती तारा सिंह,2,श्रीमद्भगवद्गीता,1,श्रृंगी,1,श्वेता अरोड़ा,1,संजय दुबे,4,संजय सक्सेना,1,संजीव,1,संजीव ठाकुर,2,संद मदर टेरेसा,1,संदीप तोमर,1,संपादकीय,3,संस्मरण,730,संस्मरण लेखन पुरस्कार 2018,128,सच्चिदानंद हीरानंद वात्स्यायन,1,सतीश कुमार त्रिपाठी,2,सपना महेश,1,सपना मांगलिक,1,समीक्षा,847,सरिता पन्थी,1,सविता मिश्रा,1,साइबर अपराध,1,साइबर क्राइम,1,साक्षात्कार,21,सागर यादव जख्मी,1,सार्थक देवांगन,2,सालिम मियाँ,1,साहित्य समाचार,98,साहित्यम्,6,साहित्यिक गतिविधियाँ,216,साहित्यिक बगिया,1,सिंहासन बत्तीसी,1,सिद्धार्थ जगन्नाथ जोशी,1,सी.बी.श्रीवास्तव विदग्ध,1,सीताराम गुप्ता,1,सीताराम साहू,1,सीमा असीम सक्सेना,1,सीमा शाहजी,1,सुगन आहूजा,1,सुचिंता कुमारी,1,सुधा गुप्ता अमृता,1,सुधा गोयल नवीन,1,सुधेंदु पटेल,1,सुनीता काम्बोज,1,सुनील जाधव,1,सुभाष चंदर,1,सुभाष चन्द्र कुशवाहा,1,सुभाष नीरव,1,सुभाष लखोटिया,1,सुमन,1,सुमन गौड़,1,सुरभि बेहेरा,1,सुरेन्द्र चौधरी,1,सुरेन्द्र वर्मा,62,सुरेश चन्द्र,1,सुरेश चन्द्र दास,1,सुविचार,1,सुशांत सुप्रिय,4,सुशील कुमार शर्मा,24,सुशील यादव,6,सुशील शर्मा,16,सुषमा गुप्ता,20,सुषमा श्रीवास्तव,2,सूरज प्रकाश,1,सूर्य बाला,1,सूर्यकांत मिश्रा,14,सूर्यकुमार पांडेय,2,सेल्फी,1,सौमित्र,1,सौरभ मालवीय,4,स्नेहमयी चौधरी,1,स्वच्छ भारत,1,स्वतंत्रता दिवस,3,स्वराज सेनानी,1,हबीब तनवीर,1,हरि भटनागर,6,हरि हिमथाणी,1,हरिकांत जेठवाणी,1,हरिवंश राय बच्चन,1,हरिशंकर गजानंद प्रसाद देवांगन,4,हरिशंकर परसाई,23,हरीश कुमार,1,हरीश गोयल,1,हरीश नवल,1,हरीश भादानी,1,हरीश सम्यक,2,हरे प्रकाश उपाध्याय,1,हाइकु,5,हाइगा,1,हास-परिहास,38,हास्य,59,हास्य-व्यंग्य,78,हिंदी दिवस विशेष,9,हुस्न तबस्सुम 'निहाँ',1,biography,1,dohe,3,hindi divas,6,hindi sahitya,1,indian art,1,kavita,3,review,1,satire,1,shatak,3,tevari,3,undefined,1,
ltr
item
रचनाकार: कविता गीत ग़ज़ल आदि // डॉ. कुसुमाकर शास्त्री
कविता गीत ग़ज़ल आदि // डॉ. कुसुमाकर शास्त्री
https://lh3.googleusercontent.com/-w_aqk5HBdlU/WaZfFPNjT4I/AAAAAAAA6oI/Eu7lOa_AeR04mkCsRm21JXK_HWS-XSFrACHMYCw/image_thumb%255B8%255D?imgmax=800
https://lh3.googleusercontent.com/-w_aqk5HBdlU/WaZfFPNjT4I/AAAAAAAA6oI/Eu7lOa_AeR04mkCsRm21JXK_HWS-XSFrACHMYCw/s72-c/image_thumb%255B8%255D?imgmax=800
रचनाकार
https://www.rachanakar.org/2017/08/blog-post_98.html
https://www.rachanakar.org/
https://www.rachanakar.org/
https://www.rachanakar.org/2017/08/blog-post_98.html
true
15182217
UTF-8
Loaded All Posts Not found any posts VIEW ALL Readmore Reply Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS View All RECOMMENDED FOR YOU LABEL ARCHIVE SEARCH ALL POSTS Not found any post match with your request Back Home Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec just now 1 minute ago $$1$$ minutes ago 1 hour ago $$1$$ hours ago Yesterday $$1$$ days ago $$1$$ weeks ago more than 5 weeks ago Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy Table of Content